Glossary of Terms: English-Haitian Creole (Kreyòl ayisyen)

The following glossary terms and definitions were adapted from the Consumer Financial Protection Bureau and translated from English by Fabien Aubourg.

APR (Annual Percentage Rate)

Pousantaj Anyèl

Taux enterè sou prete lajan, ekspime kòm yon pouantaj (%). Yon egzanp nan APR se taux entèt ou peye sou yon kat kredi chak mwa anplis pri achat ou fè avèk kat la. APR sou prete lajan an simetrik ak taux entèt ane ou resevwa nan enterè sou epargn ou.

Asset

Byen

Yon bagay ki gen valè ekonomik ak valè echanj, tankou lajan kach, yon machin, ak machandiz, ou aksyon, sekitè sekirite, oswa byen imobilye.

Bonds

Obligasyon

Yon kalite debi. Lè ou achte yon obligasyon, ou pran yon kredi ak moun ki emèt li, ki ka yon gouvènman, yon vil, oswa yon konpayi. Moun ki emèt li fè pwomès pou peye yon kantite lajan enterè specifik pandan lavi obligasyon an, ak tou pou remèt prensipal la – ki tou konnen tankou valè fèt obligasyon an oswa valè par – lè obligasyon an “matirite”, oswa vin dwe peye apre yon peryòd kote dat ekspirasyon an rive.

Capital gain

Benefis sou Kapital

Benefis ki soti nan vann yon envestisman plis pase pri ou te peye pou li. Pou egzanp, si ou achte $2,000 nan aksyon nan yon konpayi ak apre de ane valè li se $3,500, Benefis sou kapital ou se $1,500.

Capital loss

Pèt sou Kapital

Pèt ki soti nan vann yon envestisman mwens pase pri ou te peye pou li. Pou egzanp, si ou achte $3,000 nan aksyon nan yon konpayi ak apre 14 jou valè li se $2,500, pèt kapital ou se $500.

Certificate of deposit (CD)

Sètifika Depo

Yon zouti epay nan yon bank oswa yon asosyasyon kredi ki gen yon dat matirite fikse ak yon valè enterè fikse.

Collateral

Kolateral

Yon aksè ki garanti yon prè oswa yon lòt dèt ki pou ka pran si ou pa remèt kòb ou prete. Pou egzanp, si ou jwenn yon prè kay, garanti bank la se kay ou a.

Compound interest

Enterè Konpoze

Lè ou fè kòb alafwa sou lajan ou te sere a ak enterè ou te fè sou li a.

Consumer Price Index (CPI)

indèks Pri konsomatè

Yon mezi ki sèvi pou kalkile chanjman nan pri konsomatè yo peye nan yon kèt machandiz ak sèvis konsomatè nan zòn vil yo. Endèks yo disponib pou Etazini ak divès zòn geografik.

Copayment (or copay)

Ko-Peman

Yon kantite fiks($20, pa egzanp) ou peye pou yon sèvis swen sante kapab kouvri anplis kantite a ki asire pa asirans ou.

Cosigner

Kosiyatè

Yon moun ki siyen yon prè, yon kont kredi, oswa yon nòt pou yon lòt moun kòm sipò pou kredi primè siyen an, epi ki vin responsab pou obligasyon dèt la. Nan kèk ka yo rele li yon “kòboratè”.

Credit

Kredi

Prete lajan oubyen gen dwa pou prete lajan pou achte yon bagay. Souvan, sa vle di w ap itilize yon kat kredi, men li kapab tou vle di ke w jwenn yon prè.

Credit limit

Limit kredi

Yon limit ki etabli pa konpayi kat kredi sou konbyen ou kapab chaje sou kat kredi li te bay ou a. Ou ka sèvi ak kat kredi ou a pou achte jiska limit kredi ou.

Credit Report

Rapò Kredi

Yon rezime sou aktivite kredi ou ak sitiyasyon kredi ou kounye a tankou istorik peye pre ou ak estati kont kredi ou yo. Kredi lòtè yo sèvi ak rapò sa yo pou ede yo deside si yo pral bay ou lajan epi ki taux enterè yo pral ofri ou. Lòt biznis yo ta ka sèvi ak rapò kredi ou yo pou detèmine si yo pral ofri ou asirans; loue yon kay oswa yon apartman pou ou; oswa bay ou sèvis kab TV, entènèt, itilite, oswa telefòn selilè. Si ou dakò pou yon anplwayè gade nan rapò kredi ou a, li kapab sèvi ak li tou pou pran desizyon anplwayman sou ou.

Credit score

Skò kredi

Yon nimewo ki kreye nan yon modèl evalyasyon ki sèvi ak enfòmasyon sou istwa kredi ou.

Credit union

Inyon kredi

Yon enstitisyon finansye kooperativ ki gen yon char ak Administrasyon Nasyonal Kredi Union (yon ajans endepandan federal) oswa yon gouvènman eta ak se moun endividyèl ki se manm yo ki yo posede li.

Cryptocurrency

Lajan Kripto

Yo rele “kripto” tou oswa “kriptomonnen” se yon kalite lajan digital kripte ki jeneralman sèvi sèlman sou entènèt la. (Kriptaj se yon pwosesis ki pwoteje yon bagay kont aksè pa otorize.) Gen lè ou pap jwenn okenn lajan fizi oubyen bankòt osnon bil lajan si ou pa sèvi ak yon sèvis ki pèmèt ou chanje kriptomonnen an pou yon tòkèn fizik. Ou gen ladan yo tout tanpri yon moun sou entènèt la, avèk telefòn oubyen òdinatè w, san yo pa pase pa yon entèmèdiè tankou yon bank. Kòmpte kriptomonnen yo pa gen anyen kòm garanti nan men gouvènman. Valè kriptomonnen yo chanje konsa konsa.

Data breach

Vòl done

Vòl done se movman oswa dezòd enfòmasyon senzitif nan men yon pati, souvan yon moun ki pa gen otorizasyon nan òganizasyon an, pou wè oswa jwenn enfòmasyon sa yo. Moun ki jwenn done sa yo ka itilize yo pou vol dantite.

Debit card

Kat Debi

Yon kat sèvis yo itilize pou achte nan biznis (tankou magazen manje ak estasyon gazolin) ak lajan ki nan kont chek ou.

Debt consolidation

Konsolidasyon Dèt

Konsolidasyon vle di ke tout dèt ou yo, ke yo se fakti kredi oswa prè peman, yo mete nan yon nouvo prè ak yon sèl peman chak mwa. Si ou gen plizyè kont kredi oswa prèt, konsolidasyon ka yon fason pou fasilite oswa diminye peman. Men, yon prèt konsolidasyon dèt pa efase dèt ou. Ou ta ka tou fin peye plis lajan lè w ap konsolide dèt ou nan yon lòt kalite prèt.

Deductible

Dediktib

Kantite depans ke asirans la ap mande asire a peye anvan yo kòmanse kontribye nan itil yo kouvri a. Pa egzanp, lajan ou peye pou sèvis swen sante kouvri anvan plan asirans ou kòmanse kontribye se sa yo rele “dediktib”.

Direct deposit

Depo Dirèk

Lajan yo voye elektronikman nan kont bank ou, kont kredi wouj ou, oswa kat avanse ou.

Dividend

Dividann

Yon pati nan lajan ki genyen nan kòb yon konpayi, yo peye aktsyone yo. Sa rele dividann.

Down payment

Peman

Premye peman kach ki fèt lè ou achte yon bagay sou kredi, tankou yon kay oswa yon machin. Aksyon sa a konn rele “avans” oswa “peyman avans” epi sa redwi kantite lajan ki dwe emprunte.

FAFSA – Free Application for Federal Student Aid

Aplikasyon gratis pou èd federal pou etidyan

Fòmilè Aplikasyon Gratis pou Edikasyon Leta Ameriken an sèvi pou detèmine kantite lajan ki yon elèv ak fanmi li oswa li dwe resevwa nan fòm edikasyon finansye ki ofri pa Leta Amerik. FAFSA a ka sèvi tou pou detèmine elijiblite yon elèv pou edikasyon finansye ki baze nan eta oswa nan lekòl yo ak ka enpakte kantite edikasyon finansye prive yon elèv resevwa.

Fixed expenses

Depans fiks

Depans ki dwe peye chak mwa, e ki janm chanje kantite yo an jeneral. Yon kèk depans ki konsidere kòm depans fikse, tankou yon fakti sèvis piblik, ka chanje kantite chak mwa selon konsomayon yo.

Form W-2: Wage and Tax Statement

Fòm W-2: Deklarasyon Salè ak Taks

Chak anplwayè ki nan yon komès oswa biznis ak salariye, ki gen ladan peman ki gen ladan tou peman ki pa an kach, pi gwo pase $ 600 nan lane a (tou kantite si yo rete nanpwen tax sou revni, sekirite sosyal oswa Medicare) pou sèvis ki te fèt pa yon anplwaye, dwe ranpli yon Fòmilè W-2 pou chak anplwaye yo.

Form W-4: Employee’s Withholding Allowance Certificate

Fòm W-4: Sètifika alokasyon prelèvman sou anplwaye.

Yon fòmilè ke anplwaye a ranpli epi ke anplwayè a sèvi ak li pou detèmine kantite tax sou revni pou rete nanpwen. Sa rele “W-4 Employee’s Withholding Certificate”.

Grace period

Peryòd Gras

Kantite jou ou genyen pou peye tout fakti ou anvan chaj finansyè yo kòmanse. San period sa a, ou ka gen pou peye enterè depi nan dat ou itilize kat ou a oswa lè achte a poste nan kont ou. Sa rele “gras periòd” oswa “peryòd gras”.

Gross income

Salè bri

Kantite total ou peye anvan ou retire tax ak tout lòt detraksyon. Sa rele “salè bris” oswa “total salè avant detraksyon”.

Identity theft

Vòl idantite

Sèvi ak enfòmasyon pèsonèl ou, tankou non w, nimewo asirans sosyal ou, oswa nimewo kat kredi w, san ou pa bay otorizasyon pou l fè sa. Sa rele “vol idantite” oswa “idantite yo vòlè”.

Inflation

Enflasyon

Enflasyon se yon sitiyasyon kote pri nan byen ak sèvis yo ogmante nan tan.

Interest

Enterè

Yon frè k ap peye pa yon prètè, ak ki yon prete a peye pou itilize lajan li. Yon bank oswa yon kredi kay ka tou peye ou enterè si ou mete lajan nan kèlkeswa kalite kont. Sa rele “frè kredi” oswa “frè enterè”.

Interest rate

To enterè

Yon pousantaj nan yon kantite ki prete ki gen frè yo peye pa yon mache, oswa yon prètè, pou lwen ou kèk lajan yo. Yon bank oswa yon kredi kay ka tou peye ou yon tò ta enterè si ou mete lajan nan certain kalite kont. Sa rele “tò ta frè” oswa “tò ta enterè”.

Investment

Envèstisman

Yon bagay ou depanse lajan ou sou li e ou espere li pral rapòte ou lajan an. Sa rele “envestisman”.

Money order

Rekèt Lajan

Yon manda lajan ka itilize nan plas yon tchèk. Ou ka achte yon manda lajan pou peye yon biznis oswa yon lòt pati.

Mortgage

Ipotèk

Yon prè imobilye itilize pou achte yon kay oswa pou prete lajan kont lajan ou genyen deja sou valè yon kay ou deja genyen.

Mutual fund

Lajan mityèl

Yon konpayi ki kombine lajan anpil envestisè yo epi envesti lajan yo nan valè tankou akse, obligasyon, ak dèt kout tèm. Menm jan an, tout bagay ki nan pòtfolyo an kote konpayi a konsève lajan anpil moun ki envesti yo yo rele “portfolio” a. Envestisè achte ak pote akse nan yon fond menm. Chak akse reprezante yon pati nan pwopriyete envestisè nan fon an epi nan revni li pwodwi.

Net income

Revni nèt

Kantite lajan ou resevwa nan chèk ou apre yo pran taks ak lòt retrè yo; tou rele “take-home pay”.

Overdraft

Dekouvè

Yon dekouvè rive lè ou pa gen ase lajan nan kont ou pou kouvri yon tranzaksyon, men bank la peye tranzaksyon an toujou.

Phishing scam

Eskwokri fwomaj

lè yon moun eseye jwenn enfòmasyon pèsonèl ou, tankou atravè yon imèl oswa mesaj tèks, souvan an imitasyon yon biznis oswa ajans gouvènman. Sa ka konsidere kòm “peche pou enfòmasyon konfidansyèl.”

Principal

Prensipal

Nan kontèks prè a, prensipal se kantite lajan ou te resevwa nan yon preteur nan kòmansman an epi ou te dakò pou tounen li avèk enterè. Nan kontèks envestisman an, se kantite lajan ou kontribye ak atantiv pou resevwa revni.

Rate of return

To retou

Benefis oswa pèt ki soti nan yon envestisman eksprime kòm yon pousantaj.

Redlining

“Redlining”

Yon tèm itilize nan yon pratik ilegal kote moun k ap viv nan yon zòn oswa kote pa bay menm aksè a kredi ak lòt sèvis kredi tankou moun nan lòt zòn oswa kote sou baz ras, koulè, orijin nasyonal, oswa yon lòt rezon ki pa otorize.

Secured credit card

Kat Kredi Sekirize

Yon kat kredi ki mande yon depo lajan ki se pou sekirite nan espès. Pi gwo depo sekirite a, pi wo limite kredi a. Kèk moun itilize kat yo pou kreye istwa kredi.

Stock

Aksyon

Yon kalite envestisman ki bay moun yon pati nan yon konpayi.

Tax credit

Kredi Enpo

Yon kredi pou chak dola ou peye nan Enpo. Li kapab dedui dirèkteman nan enpo ou dwe. Kredi enpo ka redwi kantite enpo ou dwe oswa ogmante rembousman enpo ou, epi gen kèk kredi ki kapab bay rembousman menm si ou pa dwe okenn enpo.

Tax deduction

Dediksyon taks

Yon kantite (souvent yon depans pèsonèl oswa biznis) ki diminye lajan ki sijè a tax.

Unsecured loan

Prensipal

Yon prèt (tankou plizyè kalite kat kredi) ki pa itilize anyen kòm garanti. Kredi yo pi riskan pase prèt ki gen garanti, konsa kredi yo ka gen yon ta d’enterè pliswo. Si kredi a pa peye selon akò a, kredi a ka kòmanse koleksyon kredi, depoze enfòmasyon negatif sou dosye kredi w, ak ka menm fè yon pwosè legal kont ou.

Withholding (“pay-as-you-earn” taxes)

Retni nan sous (“peye-pandan-w-ap touche” taks)

Kob lajan ke anplwayè reteni nan chèk moun ki travay pou yo. Kob sa yo depoze nan men gouvènman an epi kredi kont tax yo nan lè yo fè retou a. Anplwayè yo reteni lajan pou taks sou salè federal, taks sou Sekirite Sosyal ak Medikam, ak taks sou salè nan eta ak kèk komin nan kèk eta ak komin nan peyi a.